મારી સહેલી

મિત્ર માટે ઘણી વાતો સાંભળી, ઘણી વ્યાખ્યા વાંચી. આજે તેને નવી નજરથી નિહાળીએ.

” જે અત્ર, તત્ર, સર્વત્ર વર્તાય તે મિત્ર”.

તમને થશે આમાં અતિશયિક્તિ છે. મારા મંતવ્ય પ્રમાણે તે યથાર્થ છે. આજે જ્યારે મિત્ર વિષે લખવાનો વિચાર સ્ફૂર્યો ત્યારે મનમાં આંધી ઉઠી. કયા મિત્ર વિષે લખું. મારા ભારતના શાળાના મિત્રો, કોલેજકાળ દરમ્યાનના મિત્રો કે પછી આજકાલ જેમનિ સાથે મારો સુંદર સમય વ્યતિત થાય છે તે મિત્ર. મિત્ર માટે એક સનાતન સત્ય તારવ્યું છે.

‘જુનું તે સોનું, એ તો ચીલાચાલુ વાત થઈ. ઘણિ વ્યક્તિઓને નવા મિત્રો મળે છે ત્યારે જુનાનો ભાવ નથી પૂછતાં. મારું માનવું છે, હા નવા મિત્રો હીરા બરાબર હોય, કિંતુ હીરાને જડવા સોનાની આવશ્યક્તા છે”.

સહુ પ્રથમ ‘પતિના વેષમાં મળેલો જીગરી દોસ્ત’. જેને વિષે કંઈ પણ લખવું એટલે,’ કરના કંગન જોવા આરસીની જરૂરિયાત’ લાગે !

મ, ઇ, ત અને ર. મુંબઈના, ઈતિહાસ થઈ ગયેલા, તાજા અને રમતિયાળ. આ થઈ મિત્રની સંધિ. મુંબઈમાં વિતાવેલા બાળપણ અને શાળા દરમ્યાન થયેલા મિત્રો આજે ૬૦ વર્ષે પણ સાથ નિભાવે છે. ‘જો હું મારા મિત્રના ખોલામાં માથું મૂકીને સૂતી હોંઉને તે મારી ગરદન કાપે તો પણ હું માનું કે તેમાં મારું ભલું હશે !’ આવો ગળા સુધીનો વિશ્વાસ હોય તેને મિત્ર કહેતા ગર્વ અનુભવું છું.” શાળા અને કોલેજ દરમ્યાનની મિત્રતાની ઈમારત નિઃસ્વાર્થતાના પાયા પર  ચણાઈ હતી. આજે આટલા વર્ષો પછી પણ તેની કાંકરી ખરી નથી. આવી મિત્રતા નસિબદારને મળે. જ્યારે પતિએ છેહ દીધો , ભર જુવાનીમાં સાથ ત્યજ્યો ત્યાર પછી ૨૦ વર્ષ સુધી દરરોજ ફોન ઉપર સમાચાર પૂછવા, એ આવા જીગરી મિત્ર જ કરી શકે.

‘અરે, તું અમેરિકામાં એકલી રહે છે. અંહી આવી જા આપણે સાથે આખી જીંદગી જીવીશું’ આવું વાક્ય મિત્રને મુખે સાંભળવા મળે ત્યારે એમ થાય ‘હે ઈશ્વર તારી દયા અને કરૂણાની વર્ષા ધોધમાર થઈ રહી છે’.

મિત્ર વિષે લખતા પર્વત સમાન ખડિયો અને સાગર સમાન સ્યાહી પણ ખૂટી પડશે. છતાં પણ મનોભાવ વ્યક્ત કરીશ અને તમને ખાત્રી થશે વાતમાં દમ છે ! ઈતિહાસ બની ગયેલા મિત્રો પણ ક્યારેક યાદ આવે. તેમની સાથે વિતાવેલી જીંદગીની યાદગાર પળો આંખના ખૂણા ભીના કરવામાં સફળ થાય. તેમના હસતા ચહેરા અને જીંદગી પ્રત્યેની જીજીવિષા હ્રદયને સ્પર્શી જાય.

‘અરે, પણ તું અમેરિકા જઈને આવી કેમ થઈ ગઈ ? તારા મોઢા પરનું નૂર ઉડી ગયું.’ મિત્રની આ લાગણી શું કહી જાય છે. ભારતમાં રાજરાણી જેવુ જીવન હતું. અમેરિકા બે બાલકો સાથે આવી, પાર્ટ ટાઇમ જોબ, ઘરકામ અને કહેવાય અમેરિકા. હવે તો આ જીંદગી ગમી ગઈછે. જુવાની વિતાવી, બુઢાપાએ ધામો નાખ્યો. લાગણી બતાવનાર એ મિત્રો ઈતિહાસના પાના પર નામ લખાવી ગયા.

તાજા મિત્રોની તો વાત જ ન પૂછશો. તેમના વિના આ જીવન નૈયા ક્યારની ડૂબી ગઈ હોત. માત્ર પાંચ મિત્રોનો પંચ કોણ છે. હમેશા મળીએ ત્યારે એમ લાગે હજુ કોલેજ જતા જુવાન છીએ. કોઈ વાતનો ઉપકાર ન ચડે. ક્યારેય મેં તારું કર્યું એવી ભાવના ન સ્પર્શે. અડધી રાતના જરૂર પડે તો પણ ફોન કરતા સંકોચ ન થાય. તેમને જરૂર હોય ત્યારે દોડી જવું.

‘અરે, તારો ફોન ન આવ્યો ? શું તું નાટક જોવા આવવાની નથી?’

મિત્રની ગાડીમાં જવાનું, પાછા આવવાનું અને ઉપરથી એ મિત્ર જ મને ફોન કરે, ‘કેમ તારો ફોન ન આવ્યો’.  તેમને સહુને ખબર છે, રાતના હું એકલી નહી જાંઉં. ગાડી છે, ચલાવતા આવડે છે. છતાં રાતના સમયે એકલા જવું પસંદ નથી. ઈર્ષ્યા ન કરશે. સારા મિત્રો જરૂર મળે છે. જો તેમાં “સ્વાર્થ મુખ્ય ભાગ ન ભજવતો હોય તો”!

હવે ખરો વારો આવે છે તાજા અને રમતિયાળ મિત્રોનો. એ મિત્રો જેમ જીવનમાં પ્રાણ વાયુની જરૂર છે ,તેવા કહી શકાય. મળે એટલે બસ હસવાનું, નવી નવી વાતો સંભળાવવાની ઝુંબેશ ચાલુ થઈ જાય. વ્યક્તિ ‘ઘરડી’ ક્યારે થાય. એ પ્રશ્નનો આ જવાબ છે. જે સમયે ઉદાસી દિલમાં સ્થાયી થાય અને મુખ પરથી હાસ્ય વિદાય થાય. ત્યારે સમજવું આ વ્યક્તિ ગઈ કામથી. માત્ર મરવાને વાંકે જીવે છે. તાજા મિત્રો માત્ર જુવાન હોઈ શકે તે જરૂરી નથી.

ઘણી વખત જુવાનોના દિલમાં આળસ ઘર કરી જાય છે. જ્યારે આધેડ ઉમરના મિત્રો બધી જવાબદારીથી મુક્ત થયેલા હોય છે. તેમનું વાંચન વિશાળ હોય. નુભવોનો અણમોલ ખજાનો હોય એવા મિત્રો જીમ્દગીને હમેશા તરવરાટ ભરી રાખે છે. હા, ઘણા અડિયલ, ખડૂસ જેવા મિત્રો હોઈ શકે. તેમનાથી નાતો તોડાય નહી પણ ‘ખપ પૂરતો’ જરૂર કરી શકાય.

મિત્રતા વિષે દરેકને અનુભવ થયા હોય છે. ‘જો સારો મિત્ર ન મળ્યો હોય તો તેમાં વાંક સ્વનો જ હોઈ શકે. એ હું દાવા સાથે કહું છું. મિત્રની પીઠ ફરી નથીને તેની ખોદણી કરવી’. હવે આવી વ્યક્તિને મિત્ર ન મળે તેમા વાંક કોનો?

‘મેં એને કેટલી સહાય કરી, મેં વખત આવે પૂછ્યું તો ધડ દઈને ના પાડી દીધી.’અરે મારા મિત્ર, સંજોગ તો જો ? તેની ના પાડવા પાછળનું રહસ્ય જાણીશ ત્યારે તારો અભિપ્રાય બદલાઈ જશે.’

અતિશયોક્તિ લાગશે પણ અમુક અંશે બાળકો પણ મિત્ર હોય છે. બહેન અને ભાઈ સમજે તો મિત્ર બની શકે છે. એક વસ્તુ સદા હ્રદયમાં કોતરવી, ‘ દરેક સંબંધ ની મધ્યમાં ખૂબ બારિક લક્ષ્મણ રેખા હોય છે’. જેને લાંઘવાનો પ્રયત્ન કદાપિ ન કરવો. દરેક સંબંધ સ્વાર્થના પાયા પર ટકે છે એમાં થોડી અતિશયોક્તિ લાગશે ?

પાણિયારુ

 

 

 

 

 

 

 

 

****************************************************************************************************************

‘મારી ગાગરડીમાં ગંગા જમુના રે

પનઘટ પાણી મારે જાવું છે’

ગામડૅ જાંઉ ત્યારે પનિહારી સાથે નાની ગાગર લઈ પાણી ભરવા જતી. ગામડામાં બહુ રહી નથી. જન્મી મુંબઈમાં, મોટી પણ મુંબઈમાં થઈ. ઉનાળાની રજાઓમાં દાદી અને નાનીને મળવા ગામ જતાં. આ એ જમાનો હતો જ્યારે આપણા દેશમાં ગામડાંઓમાં વિજળી પહોંચી ન હતી. દરરોજ સાંજના ટાણે ફાનસમાં ઘાસલેટ ભરવાનું અને કાચના ગોળા સાફ કરવાના. ઘરમાં નોકર બધું કામ કરે પણ મને તેની સાથે બેસી આવા બધા કામમાં મદદ કરવી ગમે. ફાનસ લઈને ત્રીજે માળે ઓરડીમાંથી મોટું તપેલું કે ઘડો લેવા મમ્મી મોકલે. દોડતા દોડતાં જવાનું, મોટેથી શ્રી કૃષ્ણઃ શરણં  મમ, બોલતાં બોલતાં દાદરો ઉતરવાનો. ચાલવાનું નહી દોડવાનું. પહેલે માળે પાણિયારું હતું. પાણી પીવાનું માટલું પણ ત્યાં. ‘ડોયો’ માટલામાંથી પાણી કાઢવા માટે વપરાય તે. તે માટલાને નળ ન હોય. ગામમાં જઈએ એટલે કુંભારને ત્યાંથી નવું માટલું આવી જાય, તેના પાણીનો સ્વાદ આજે પણ આ વાત લખતાં યાદ આવે ને તરસ ઉપડે.

ઘણે વરસે ગામ ગઈ હતી. એનું એ જ પાણિયારુ હતું. મને જોઈને ખુશીથી ડોલી ઉઠ્યું . મારું અંતર પણ ઝુમી રહ્યું. માત્ર હું અમેરિકાથી ગઈ હતી એટલે પ્લાસ્ટિકનો જગ મૂક્યો હતો.  મને તો હજુ તાજા માટલાનું પાણી ભાવે છે. અમે બન્ને એકબીજાને ભૂલ્યા ન હતાં. આખું ઘર નવું થયું હતું. પાણિયારું જેમેનું તેમ રાખ્યું હતું. મમ્મી ત્યાં રોજ સંધ્યા ટાણે દીવો કરે.

આજે અમેરિકામાં બાટલીના પાણી પીધાં હોય તેને એ પાણીના સ્વાદની શું ખબર પડે. હવે પાણિયારા પર કૃષ્ણનું સુંદર ચિત્ર દોરેલું હોય. કાળિય નાગને નાથતા કૃષ્ણનું ચિત્ર મને બહુ ગમતું. આ વાત ૫૦ વર્ષ પહેલાંની છે. દિવસ દરમ્યાન તો એ ચિત્ર જોવાનું મને બહુ ગમતું. બસ, રાતના સમયે મને એવું લાગતું કે એ કાળિય નાગ ડોલી રહ્યો છે. હું નજીક જઈશ તો મને ફુંફાડો મારી ડસી જશે. કૃષ્ણ મોરલી વગાડતાં તેના શીર પર ઉભેલા દેખાય. એ જમાનાના પાકા રંગને સમયની થાપટ વાગતી નહી. થાંભલા પર કોતરેલી પૂતળીઓ અને તેમાં પૂરેલા રંગ આજે પણ આંખ મીંચુ ત્યારે ચક્ષુ સમક્ષ દેખાય છે.

દિવસ દરમ્યાન તો દોડી, દોડીને બધા માટે પાણીના ગ્લાસ લાવતી. રાત થાય ત્યારે મારા ટાંટિયા ઢીલા થઈ જાય. એ પાણિયારા પર એક દીવો સળગતો હોય. જે દીવસે દીવામાં તેલ ન પૂર્યું હોય તો, હું જઈને મિણબત્તી મૂકી આવતી. મમ્મી ને હું ડરપોક છું એવો ખ્યાલ આવવા દેતી નહી. હવે આ પણિયારું જાણે મારી બહેનપણી ન હોય. એની નજીક જાંઉ, જાણે ડોયો મને કહી રહ્યો હોય, ‘મને ઉપાડ, માટલાં પરથી બુઝારું ઉઠાવ. પાણીણો ગ્લાસ ભર અને અદ્ધરથી પી. ”

આજની તારિખમાં તો કોઈને લાગશે આ કઈ ભાષા છે. આ ડોયો, બુઝારું એ બધું શું છે? હવે આ બુઝારાની વાત પણ ખૂબ રસપ્રદ છે. મમ્મીએ નોકર પાસે બધાં વાસણ કોઠીમાંથી કઢાવ્યા ન હતાં. તેથી માટલા પર સરસ મજાનો નેપકિન પાથર્યો હતો. ગામમાં જઈએ એટલે મામા ,ફોઈ બધા ઘએ રોજ આવે. મામા, બે મા ભેગી થાય ત્યારે મામા બને. તેમણે નેપકિન જોયો. તરત પાછે પગલે કંસારાને ત્યાંથી બુઝારું લઈ આવ્યા. માટલા પર ઢાંકવા માટે તે વપરાય. મારી મમ્મી તો પોતાના ભાઈની સમજદારી જોઈ ચકિત થઈ ગઈ.

ગામ જઈએ, ઘર નોકર સાફ કરે બધું ગોઠવે. અમારે ત્યાં સદાવ્રત ચાલતું. કોઈ પણ પરોણો ગમે ત્યારે આવે એટલે મમ્મી કે પપ્પા કહેશે, ‘જમીને જજો’. આ એ જમાનાની વાત છે, જ્યારે ગામમાં ગેસના ચૂલા પણ ન હતાં. રાતના વિજળીથી ચાલતાં દીવા પણ નહી. કિંતુ હ્રદયની ઉદારતા. નવા માટલાનું મસ્ત મઝાનું ઠંડુ પાણી. જો તમે આ પાણી જીવનમાં ન પીધું હોય તો અતિ મહત્વનો લહાવો ગુમાવ્યો છે. એમાંય એ પાણી, જો પાણી ભરવાવાળી બાઈ વાડીકુવાનું લાવી હોય તો તમને અમૃતનો સ્વાદ આવે. આજે ૫૦ વર્ષે પણ એ ઠંડા પાણી નો સ્વાદ હું ભૂલી નથી.

અરે બીજું કહું , આજે એ વાડી કુવો એકદમ બિસ્માર હાલતમાં છે. ગયે વર્ષે હું ગામ ગઈ ત્યારે મને તેની હાલત જોઈને રડવું આવી ગયું હતું. તેની બાજુમાં રહેતાં લોકોને કહ્યું,’ પૈસા હું આપું આ કૂવાની હાલત સુધારવા માટે’.

એક જુવાન બોલ્યો, બહેન સરકાર આકામ કરવા નહી દે’.  ઠંડુ પાણી ફરી વળ્યું મારા વિચાર પર.

પાણિયારા પર બે માટલા ગોઠવેલાં. બાજુમાં ત્રણ ગ્લાસ હોય. બધા અધ્ધરથી પીએ એટલે બહુ ગ્લાસની જરૂર ન પડે. રાતના પાણિયારા પર દીવો કરવાનું કામ મમ્મીએ મને સોંપ્યું હતું. ઘણા વર્ષો પછી ગામ ગઈ હતી. હવે તો વિજળીના દીવા ઝગમગી ઉઠ્યા હતાં. પાણિયારા ઉપર એક નાનો દીવો આખી રાત ચાલુ હોય.

અચાનક મને ડુસકાં સંભળાયા. પેલો ડોયો તલપાપડ થતો જણાયો . મેં હળવેથી તેને હાથમાં લઈ પસવાર્યો. અમારી પુરાણી પ્રીત નૃત્ય કરી ઉઠી. એક અઠવાડિયુ પાણિયારા પર દીવો કરવાનો ઈજારો મારો હતો.

ત્યાં બા બોલ્યા,’ ચાર મહેમાન આવ્યા છે, પાણી લાવજો બેટા.’

પાણિયારા તરફ વળી. ડોયાને હાથમાં લીધો ,અમને બન્નેને આનંદની લહેરનો અનુભવ થયો. બુઝારું ખોલ્યું, ચાર ગ્લાસ ભર્યા ત્યાં સુધીમાં તો મારો હરખ માતો ન હતો. સ્ટિલની  ટ્રે ત્યાં માટલા પાછળ રાખવાની આદત હતી. લઈને મહેમાનને પાણી આપ્યું સહુએ ખૂબ શાંતિ પૂર્વક પીને કહ્યું, ‘તમારું માટલું નવું છે?’

મને ખૂબ આનંદ થયો. નવા માટલાનું ઠંડુ મીઠું પાણી સહુએ વખાણ્યું.

પાણી આપીને ખાલી ગ્લાસ લઈ પાછી આવી, ‘જોયું હજુ નવા માટલાનું પાણી કેવું મીઠું લાગ્યું’. તરત હું બબડી ઉઠી.

‘જો સાંભળ, મને હજુ પણ નળવાળા માટલા કરતાં આ ગોળી વધારે ગમે છે. ધીરેથી બુઝારુ ઉંચકવાનું. ડોયાને માટલામાંથી ભરી ગ્લાસમાં પાણી ઠાલવવાનું. ‘ ગમે તેટલું પાણી પીએ ,વધારે પીવાનું મન તરસ્યા કરે. ડોયાને સમજાવી દીધું. ‘હું અઠવાડિયું રહેવાની છું. બનશે ત્યાં સુધી બધાને પાણી હું આપીશ . તારા અને મારા ભૂતકાળની પ્રેમ કહાની કહીશ’.

આજે વાચક મિત્રોને ખાનગી વાત કહી દંઉ. આ ‘પાણિયારું’ સસરાજીના ઘરનું છે. પાણિયારું એટલે પાણિયારું પિયર કે સાસરી શું ફરક પડે છે. મને તો સરખો પ્રેમ મળે છે.  અરે, મને તો આનંદ પણ એવો જ લાગે છે. પૂ. બાની રજા લઈને આ ‘ડોયા’ને મારી સાથે અમેરિકા લઈ જઈશ. ત્યાં પાર્ટીમાં ડ્રીંક સર્વ કરવામાં એનો ઉપયોગ કરીશ. હા, પિયરનો ડોયો તો હવે ભાભી વાપરે છે. ‘તું’ એનો તો સગા વહાલો છે. તને મારી સાથે જરૂર લઈ જઈશ’.

લગ્ન પછી તો સાસરી જ ગમે ને ?

 

૧લી મે, ૨૦૧૭

 

 

 

 

 

*****************************************************************************************************************************

અરે, આજે તો બેંક બંધ છે.

કેમ?

મારે લોકરમાંથી દાગિના લેવા જવાનું હતું. સાંજે રિસેપ્શનમાં શું પહેરીશ ?

કેમ વળી પાછું કોઈ નેતાનું ખુન થયું કે પાકિસ્તાને લડાઈની ઘોષણા કરી ?

અરે ભૂલી ગયા આજે ૧લી, મે છે.

આ આપણા દેશમાં બેંકો ને છાશવારે બંધ રહેવાનું ગાંડપણ કેમ સૂઝે છે.

અરે હું મૂઈ, કેવી ભૂલકણી છું. ૧લી મે, એટલે મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાત દિવસ.

હા રે હાં, ત્યારે તો હું નાની હતી પણ યાદ છે. ભાંડી ઘસતાં લોકોને મહારાષ્ટ્ર મળ્યું. અને વેપાર કરનાર ગુજરાતિ પ્રજાને ગુજરાત.

અરે પેલી, ‘મામાની દુકાન’ કરીને એક દુકાન હતી તેને આગ લગાડી હતી. પથ્થરમારો ચાલતો હતો. આઝાદ ભારતની મુંબઈની પોલ્સ ટિયર ગેસ છોડતી હતી.

મરાઠી મવાલીઓની ટોળી ગુજરાતિઓની દુકાન જોઈ જોઈને બાળતા હતાં.

એ વાતને તો આજે વર્ષોનાં વહાણા વાયા. બેંક બંધ રહીને અને વેપારીઓ ધંધા બંધ રાખીને આ દિવસ ઉજવે છે. ચર્ચગેટ અને કોલાબાની બધી ઓફિસો આજે

બંધ. સરકારી ઈમારતો આજે સૂમસામ! સારું છે આ રજા માત્ર મહારાષ્ટ્ર અને ગુજરાતમાં છે ! ચાલો લાંબી તાણીને પાછી એક ઉંઘ ખેંચી લંઉ.

મહારાષ્ટ્ર દિવસ અને ગુજરાત દિવસની વધાઈ હો ! (શોક સભા ભરીએ)

આમને આમ ભારતના ભાષા દ્વારા ટૂકડા થતા ગયા.

 

કાયા પલટ

 

 

 

 

 

*************************************************************************************

શાંતા આજે સવારથી આંટા મારતી હતી. ચાલવાની તકલિફ હતી. કશુંક બનશે તેવી એંધાણી તેને લાગતી હતી. પણ શું ? એ પ્રશ્નનો ઉત્તર મળતો ન હતો. રોજ સવારના નવ વાગ્યા સુધી વહુ ચા ન આપે. ચા પિવાઈ જાય પછી દસેક મિનિટે ચાર બિસ્કિટ આપી જાય. શાંતાને પગની તકલિફ હતી તેથી ઉભા થઈને ચાલવાની આળસ આવતી.

કોણ જાણે કેમ આજે બધી આળસ દુમ દબાવીને ભાગી ગઈ હતી. હૈયામાં ચેન પડતું નહી. ચા પણ આજે સાડા સાતે મળી. આશ્ચર્ય તો ત્યારે થયું જ્યારે તેની સાથ બિસ્કિટ પણ આવ્યા. તેને મનમાં થયું જરૂર દાળમાં કાંઇ કાળુ છે. મન કોઈ રીતે માનતું ન હતું. જવાબ મેળવવો હોય પણ કોની પાસેથી. વહુ તો બોલે ત્યારે દાંતિયા કરતી હોય અથવા મ્હોં મચકોડતી હોય. દીકરો વાત કરવા આવે તો પેલી પાછળ ઉભી જ હોય.

જાણે મા અને બેટા તેની જ વાતો ન કરવાના હોય !

ખેર પગ દુખતા હતાં છતા આંટા મારવાનું બંધ ન થયું. છોકરાઓને તો શાળાએ જવાની ધમાલ હોય. દાદી સાથે શું વાત કરે? ચાપીને માળા ફેરવવા બેઠી પણ ડાબી નહી જમણી આંખ ફરકતી હતી.  હવે તો ખરેખર હ્રદયમાં ધ્રાસકો પડ્યો! કશુંક અશુભ બનવાનું છે.

આજે વર્ષો થયા ભર જુવાનીમાં સતીશ, અકસ્માતમાં શાંતાને છોડી વિદાય થયો હતો. શાંતાએ એકલે હાથે સરિતા અને સમિરને મોટા કર્યા. ભણાવ્યા, ગણાવ્યા અને ઠેકાણે પાડ્યા. સરિતા નસિબવાળી  નિકળી, દેખાવડી હોવાને કારણે સાહિલ તેને પરણીને લંડન લઈ ગયો. લડંનમાં તેનો ધિકતો ધંધો હતો. સરિતા અવારનવાર માને લંડન લઈ જતી. શાંતાને દીકરીને ત્યાં અડવું લાગતું. જતી પણ અદ્ધર મને રહેતી અને પાછી આવતી.

શાંતા ખૂબ સાલસ હતી. તેને દીકરાની સાથે પણ બહુ ગમતું નહી. દીકરો લાખ તેના પર વારી જાય પણ તેની વહુની આંખો વાંચવામાં તે સફળ નિવડી હતી. બાળકોને તો જાણે ,દાદી પાસે જાય તો અભડાઈ ન જાય તેમ રાખતી. ખેર, દીકરાનો જીવ સાચવવા રહી હતી.

તેની બાળપણની સખી રમા તેને અવારનવાર મળતી. તેની સાથે દિલખોલીને વાત કરતી. રમાએ પોતાની સાસુમા પાછળ ગામમાં ,’અપના ઘર’ નામની સંસ્થા ચાલુ કરી હતી. જે સ્ત્રીઓને ઘરમાં કોઈ ન સંઘરે તેવી સ્ત્રીઓને ઉદ્યમ શિખવી માન ભેર રાખતી. કોઈને નાનમ ન લાગે અપના ઘરમાં રહેવાથી.

શાંતાની આંખે જે ઈશારો કર્યો તે સાચો હતો. સમિર આજે વહેલો નોકરી પરથી આવ્યો અને માને કહે , ‘ચાલ મા આજે તને ફરવા લઈ જાંઉ ,સાથે મોટી હોટલમાં જમવા જઈશું’. સમિરની પત્ની સલોની બોલૉ, ‘હા બા તમે બન્ને આજે જાવ મારે લેડીઝ મિટિંગમાં જવાનું છે’.

શાંતાને કશી ગંધ આવી પણ બોલી નહી. કોઈ દિવસ નહીને સમિર આજે મને બહાર જમવા લઈ જશે. તેને હોટલમાં જમવાનો શોખ હતો. તેના શોખ બધા સતીશની સાથે ચિતામાં હોમાઇ ગયા હતા. બાળકોની પરવરિશમાં કદી સળવળ્યા પણ નહી.

જાણે તેના પગ સારા ન હોય તેમ ચાલવાની તાકાત એનામાં એકાએક આવી ગઈ. સમિર સાથે નિકળી તેનો આનંદ સમાતો ન હતો. બન્ને જણા આરામથી જમ્યા અને પાછા વળતા સમિર બોલ્યો , મા અમે ઘર બદલવાના છીએ. તને તકલિફ ન પડે તેટલા માટે થોડા દિવસ તારી સગવડ અંહી કરી છે. બધું ગોઠવાઈ જશે પછી તને અમે ઘરે લઈ જઈશું. ‘

શાંતા સમજી ગઈ. આ વહુની ચાલ છે. પોતાને માથે કોઈ આળ ન આવે એટલે એકલા સમિરને ચડાવી મોકલ્યો. તેને માટે કાંઇ પણ બોલવાનું હતું જ નહી.

‘સારું બેટા, તું સુખી રહેજે. તારી સગવડતાએ મને લઈ જજે.’

સમિરે ગાડીમાંથી માનો સામાન કાઢીને એ ‘ઘરડાં ઘરમાં’ ગોઠવ્યો. તેનું હ્રદય અંદરથી રડતું હતું પણ પોતાની સ્ત્રી પાસે લાચાર હતો. આને લાચારી કહેવી કે નામર્દાઈ તે મા નક્કી ન કરી શકી!

શાંતાને પગની તકલિફ સિવાય નખમાં પણ રોગ ન હતો. તેણે બીજે દિવસે રમાને ફોન કર્યો રમા આવી ,જોઈને સમજી ગઈ.

‘શાંતા, તું બેગ ખોલતી પણ નહી. હું તને મારા ગામના ‘અપના ઘર’ની મેનેજર બનાવી ત્યાં રાખીશ. તારી કળા સ્ત્રીઓને શિખવજે. તારા માટે થેરપિસ્ટ બાંધી દઈશું . તારો પગ જોતજોતામાં સરખો થઈ જશે.’

શાંતા એકીટસે રમાને જોઈ રહી.

‘અરે, ગાંડી હું તને નથી ઓળખતી’.

‘તું અને હું તો બાળપણની પ્રીતને તાંતણે બંધાયેલા છીએ’.

બીજે દિવસે રમા પોતાની ગાડીમાં શાંતાને ગામ લઈ ગઈ. ત્યાં તેની રહેવાની સરસ સગવડ હતી. હોશિયાર શાંતાએ સંસ્થાનું કામ સમજી લીધું. ભલે તેની ઉમર ૬૦ ઉપરની હતી પણ કામ કરવામાં તે પાવરધી હતી. તેને ખબર હતી સમિર કે તેની પત્ની કોઈ ભાળ કાઢવા આવવાના નથી. મહિના પછી બન્ને બાળકોને પત્ર દ્વારા જાણ કરી. સુંદર સ્થળ અને વાતાવરણમાં ગોઠવાઈ ગઈ છે, તેવા શુભ સમાચાર આપ્યા. રમા તેના પતિ સાથે દર રવીવારે ત્યાં આવતી. સંસ્થાની બીજા કાર્યકર્તા અને તેમાં રહેતી વ્યક્તિઓ શાંતાની કાર્યદક્ષતાથી ખુબ ખુશ હતા.

શાંતાએ પોતાની હોંશિયારી અને આવડતથી ‘અપના ઘર’ની સૂરત બદલી નાખી. તેની દેખરેખ હેઠળ ‘અપના ઘરની’ બહેનો હુન્નરમાં પાવરધી બની પોતાનો ગૃહ ઉદ્યોગ શરૂ કર્યો. તેમની કલાની કદર થઈ. જે શાંતાએ પતિના વિયોગમાં પણ હરફ નહોતો ઉચ્ચાર્યો તેણે આજે ગામની તથા સંસ્થાની  કાયા પલટ કરી.

તેના બાળકો માની સિકલ જોઈ હરખાયા કે લજવાયા તેમને પૂછી જોઈએ ?

“કોને નમું “

*******************************************************

   નમું તને, શું પથ્થરને નમું ?

  હા, શિલ્પીની કારિગરીને નમું

  તેની તનતોડ સાધનાને નમું

  તેની શ્રદ્ધા, ભક્તિને નમું    

  તેના અટલ વિશ્વાસને નમું  

  તેની કલાની ઉપાસનાને નમું

 તેના દ્વારા તું પથ્થરમાં, નમું

 તારો આવાસ સમક્ષ,તેને નમું

તારી અપ્રતિમ શોભાને નમું

તારા સાન્નિધ્યની શાતાને નમું

તું સકળ વિશ્વમાં તુજને નમું

લો લાવી નવા ઉખાણાં

લો લાવી નવા ઉખાણાં

 

 

 

 

 

*************************************************************************************************************************************

૧.

દર વર્ષે આવું

મારાં ત્રણ રૂપ

જરા પણ ફરક નહી

હમેશા આવકાર પામું

બોલો બોલો બોલો હું કોણ ?

****

૨.

જો નિયમિત રહું તો તમે આશિર્વાદ આપશો.

જો વધારે પ્રેમ કરું તો તમે નારાજ થશો.

જો ઓછો કરું તો તમે મને શ્રાપ આપશો

બોલો બોલો બોલો હું કોણ ?

****

૩.

કાંઈક ને કાંઈક વ્યાજબી કારણ મળી રહે છે

ગમે કે ન ગમે આવવા માટે ભરપૂર તૈયારી કરવી પડે છે

બોલો બોલો બોલો ક્યાં?

****

૪.

તારો વિયોગ સદી ગયો છે

મિલનથી અંતર હરખાય છે

આ વખતે માથાનો દુખાવો બનીશ તું

બોલો બોલો બોલો કારણ ?

નવરાત્રી | ગાંધી બાપુ ૨૦૧૬

 

 

 

 

 

 

************************************************************************************************************************************************************************

કેવું સુંદર સુભગ મિલન. નવરાત્રીનો બીજો દિવસ અને ૨જી ઓક્ટોબર પૂજ્ય બાપુનો જન્મ દિવસ. માતાના સ્મરણ અને પૂજન દ્વારા જીવન પવિત્ર બને. બાપુના સ્મરણ અને તેમની જીંદગાની આપણને સહુને જીવન જીવવાનો રાહ બતાવે !

અંબામા, દુર્ગા મા, કાલિમા, સરસ્વતિ,, રાંદેલ ,યમુના મહારાણી, માતાના અનેક રૂપે આપણે દર્શન કરીએ છીએ. તેમને ભક્તિભાવથી પૂજીએ છીએ.   તેમની ગાથા ગાતાં આપણી જીહ્વા થાકતી નથી. નવરાત્રીના નવ દિવસ આ સહુની સ્થાપના અને ગુણગાન કરનારાં આપણે , ઘરની માતા તો સદા આપણી સાથે છે તેને ન વિસરીએ તો સારું, જે સાક્ષાત છે. જેના થકી તમે આ જગમાં અવતર્યા છો. તેની અવહેલના ન થાય એ જોવું અત્યંત જરૂરી છે. “નવરાત્રી આવે અને અંગ અંગમાં આનંદ ઉભરાય. રોજ નવા ચણિયાચોલી પહેરી ગરબે ઘુમવા જવાનું. સાજ સજવાના અને રાસની રમઝટ બોલાવવાની”.  ખાસ કરીને ગુજરાતમાં અને બંગાળમાં તેની ઉજવણી ખૂબ ધામધુમથી થાય છે. ગુજરાતમાં માતા દુર્ગા અને બંગાળમાં કાલિમાતા નવરાત્રીના નવ દિવસ પૂજાય છે. હિંદુઓનો આ  ખૂબ પવિત્ર તહેવાર છે. બન્ને પ્રાંતના રહેવાસીઓ એનો ઉત્સવ આનંદભેર મનાવે છે.

જો જો આ ભૂતકાળ ન બની જાય !  નથી લાગતું નવા જમાનાની દોડમાં આપણને શ્વાસ લેવાનો સમય નથી. દેખાદેખીની રામાયણમાં જીંદગી જીવવા માટે સમય ક્યાંથી કાઢવો?  હા, આજે ભારતના શહેરોમાં રહેનાર આવી દશામાં છે. દેશથી હજારો માઈલ દૂર રહી, આપણા તહેવારોની મજા તો અમેરિકામાં આવે. હજુ તો નવરાત્રી આવે એ પહેલાં રાસ, ગરબા શરૂ થઈ જાય. તે છેક શરદ પૂર્ણિમા સુધી. અંહીના રહેવાસીઓ પણ તેમાં જોડાય અને આનંદના ભાગિદાર બને. અંહી ઉમરનો કોઈ બાધ નથી.

આ વર્ષે નવરાત્રીની શુભ શરૂઆત અને પૂજ્ય ગાંધીબાપુનો જન્મ દિવસ આગળ પાછળ છે. નવરાત્રીમાં માતાની પૂજા કરતી વખતે રાષ્ટ્રપિતા મહાત્માગાંધીના વિચારોનું પણ સમર્થન કરીશું તો ઉમંગ અને આનંદ બેવડાશે. તમે દેશમાં હો કે પરદેશમાં, આ દિલ તો હમેશા ‘હિંદુસ્તાની’ રહેવાનું. કોઈ સારો પાળી શકાય તેવો સંકલ્પ કરીએ.

બાળપણ ખેલકૂદમાં ગયું. જુવાની કુટુંબની સરભરામાં. બારણે આવીને વિના આમંત્રણે ઘરમાં પ્રવેશી ગઈ પ્રૌઢાવસ્થા અને  જરા. હવે જે નફાનું જીવીએ છીએ તેને આનંદ અને અર્થ સભર બનાવીએ. નવરાત્રીના  ઉપવાસ જો થાય તો નહીતર ગરબા પ્રેમે ગાવાના. જે પણ મનની મુરાદ હોય તેને પૂરી કરવામાં કોની વાટ જોવાની છે? સારા કાર્ય તો ૩૬૫ દિવસમાં ક્યારેય પણ થઈ શકે. તેના માટે મૂહર્ત જોવાની જરૂર નથી. બસ બે હાથે ઉલેચો, કોઈની આંતરડી ઠારો. કાલની કોને  ખબર છે?

આવા સુંદર ટાણે એક વાત કહેવી અયોગ્ય નહી લાગે. આપણી આવતી પેઢીને સાચા અર્થમાં તહેવારોની મહત્વતા સમજાવવાનું કાર્ય ઘરના વડીલોએ કરવું પડશે. પછી ભલેને આપણે ભારતમાં રહેતાં હોઈએ કે દુનિયાના કોઈપણ ખૂણામાં. ૨૧મી સદીમાં બાળકોનો ઉછેર જરા ‘હટકેથી’ થતો નિહાળ્યો છે. તેજ બાળકો ભવિષ્યના સુંદર, સમજુ અને લાગણી સભર નાગરિક બને તે જોવાની જવાબદારી ઘરના વડીલ અને માતા તેમજ પિતાની છે.

મારી ‘મા’ હમેશા કહેતી ગુલાબનો છોડ વનમાં પણ ઉગે, બગિચામાં પણ ઉગે અને ઘરના કૂંડામાં પણ ! હવે તેનો તફાવત આપણે સહુ બરાબર જાણીએ છીએ. તમને કદાચ લાગશે આ ઢળતી ઉમરનો સાદ છે. ‘હા’., કહેવામાં જરા પણ લજવાતી નથી.

બાકી નવરાત્રીમાં માતાનું મહાત્મ્ય કરવાની છૂટ છે. આ દિવસો ખૂબ પવિત્ર અને આનંદથી ઉભરાતાં છે. અન્યનો ખ્યાલ કરી, તેમને સંગે લઈ, તેમની જરૂરિયાતો પૂરી કરીને અનેરો આનંદ પ્રાપ્ત કરવાની મઝા ઔર છે. આપણા તહેવારો , આપણી સંસ્કૃતિના વારસદાર, ખમીર અને ઉત્સાહ ટકાવવાની ફરજ આપણી બને છે. તે વિષે માહિતિ હોવી અગત્યની છે.

હવે તો આ “ગુગલ ડોક્ટર” આપણને ભાણું પિરસવા તૈયાર છે.