ચીકુડાની દિવાળી !

‘ચીકુડા મોં ખોલને ભાઈલા’.
‘અરે એય ચીકુડા સાંભળતો કેમ નથી’?
છેલ્લી વાર કહું છું સાંભળ’
‘મા, હું સાંભળું છું. બે દિવસથી ખાવા નથી મળ્યું. હોશકોશ નથી’.
‘બેટા આજે દિવાળી છે જોઈએ કોન ખાવાનું આપે છે’?
ચાલ મારો ટેકો લે, પેલી સામેવાળી શેઠાણી આપશે. બન્ને જણા બારણે આવ્યા. ધડામ કરતું બારણું બંધ કરી દીધું. પાછલે બારણથી કામવાળી બહાર નિકળી. દિવાળીને કારણે શેઠાણીએ ખુશ થઈને બોણી પણ આપી હતી. ખાવાનું ઘણું આપ્યું હતું. મિઠાઈનું પડિકું પણ બંધાવ્યું હતું. પેલા માદીકરા પર ધડામ થયેલા બારણાના અવાજે નોઅરાણીના દિલને ધક્કો પહોંચાડ્યો.
દોડીને તેની પાસે ગઈ. બાળકને ખાવાનું આપ્યું અને નળમાંથી પાણી પિવડાવ્યું. તેના દિલમાં રામ વસ્યા. મા દીકરો અંતરના આશિર્વાદ આપી ચાલતા થયા. આપણા દેશમાં આવા ગરીબોને દિવાળી મનાવવાનો હક્ક નથી.
અરે તવંગરો ખાઈ ખાઈને માંદગી આમંત્રો છો. આવા લોકોની આંતરડી ઠારો તેમની દુઆથી તમારા વણનોતર્યા મહેમાન જેવા દર્દો દૂર થશે. કેમ તમારા પેટનું પાણી હાલતું નથી.
“દિવાળી જેટલી તમને ગમે છે તેટલી તેમને પણ ગમે છે.” ચીકુડાની દિવાળીના દિવસે ભૂખ સંતોષાઈ. બીજે દિવસે જ્યારે મારે આંગણે ડોકાયો ત્યારે મને થયું  તેની દિવાળી યાદગાર બનાવી દંઉ. મનગમતા કપડાં અપાવ્યા. તેની માને મારે ત્યાં નોકરી આપી અને ચીકુડાના ભણવાનો ખર્ચ માથે લીધો.
સમયનો સાદ સુણો.

‘માનવ’ .

“દિવાળી આવી, દિવાળી આવી સહુના ઉરમાં ઉમંગ લાવી. દિલડામાં તરંગ લાવી.

અજ્ઞાનના તિમિર હટાવી. જ્ઞાનની જ્યોત જલાવી. નવા વર્ષની વધાઈ લાવી.’

દિવાળી સહુથી મનગમતો તહેવાર  એટલે દિવાળી. આસો મહિનાની અમાસ, જે દિવાળીના ઝગમગતા દિવડાઓથી  સોહી ઉઠે. વિક્રમ સંવત બદલાયને નવા વર્ષની સુંદર પ્રભાતથી આંગણું દીપી ઉઠે.દિવાળીના શુભ અવસરે અંતર  આનંદથી છલકાઈ ઉઠે. દિવાળીની અંધારી રાત ઝળહળતા દીવાના પ્રકાશે સોહી ઉઠે. દિવાળીને   દિવસે ઘરમાં દીવા કરી અંતરે જ્ઞાનની જ્યોત જલાવવાની. તમસમાંથી રજસ અને સત્વની દિશામાં ડગ ભરવાના.

રંગોથી ઉભરાતા સાથિયાની સોહમણી કળાનું પ્રદર્શન માણી રહીએ! દિવાળીનું શુભ પર્વ સહુને મંગલકારી હો ! આવો જ્ઞાનના દીપક દ્વારા અંજ્ઞાનનું તિમિર હટાવી દિલને પાવનતાથી ભરીએ. પ્યાર અને સહકારની ભાવનાની ગાંઠ મજબૂત કરીએ. ઈર્ષ્યા તેમજ દ્વેષને દેશવટો આપીએ દિવાળીનું પર્વ સૂચવે છે, સત્યનો અસત્ય પર વિજય. મંગલકારી ભાવનાનું પ્રસરણ. હ્રદય રૂપી કોડિયામાં પ્યારનું તેલ પૂરી, સ્નેહની વાટ બનાવી જ્ઞાનનો ઉજાસ ફેલાવી. સમજણ ને  ભાઈચારાનો સંદેશો ઘેર, ઘેર પહોંચાડીએ. આ શુભ પર્વ  દર વર્ષે આવે,  ઉરમાં ઉમંગની શહનાઈ ગુંજી ઉઠે. હૈયે હર્ષ હિલોળા ખાય.

હજુ તો ગયે વર્ષે આખું આંગણું અને ઘર દિવાળીના દીવડાથી શણગાર્યું હતું. જ્ઞાનના દીપ જલાવ્યા અને પ્રકાશ રેલાવ્યો. અજ્ઞાનના દીપ તિમિર સંગે ઓગાળ્યા. તેમને ફરી ન પ્રગટાવવાની કસમ ખાધી. મનોમન નક્કી કર્યું દર દિવાળીએ એક ડગ આગળ ધપવું. વળી પાછી એ કસમ તાજી કરી. ઈર્ષ્યા  અને દ્વેષને દેશવટો આપ્યો. પ્યાર સહુને આપી ખુશ થવું. અંહી અમેરિકામાં તો આપણા ભાઈ બહેનો સુખી છે ! ભારતના મિત્રોને યાદ કરી તેમને કાજે અંહીથી કશું એવું કામ કરીએ જેથી તેમની દિવાળી પણ સરસ રીતે ઉજવાય ! આપણા વડાપ્રધાનને સાથ આપી તેમનો રાહ થોડો સરળ બનાવીએ. કુટુંબમાં પ્યાર અને સહકારની ભાવનાને મજબૂત કરીએ. મોટેરાંઓ દિલ સાફ રાખી સહુને પ્રેમ પૂર્વક આવકારે.

દિવાળી એટલે અસત્ય પર સત્યનો વિજય. દીવડાં તિમિર નાશક છે. તેમાં પ્યારનું તેલ પૂરી સ્નેહની વાટ બનાવી સમજણનો પ્રકાશ રેલાવીએ. નાનેરાઓ નાસમજ હોઈ શકે મોટેરાં દિલની ઉદારતા દર્શાવે.

દિવાળી ને હોંશભેર મનાવીએ. આનંદ ઉલ્લાસ ફેલાવીએ. સહુનું મંગલ થાય તેવી પ્રાર્થના કરીએ. અંતરમા જ્ઞાનની જ્યોત જલતી રહે એવો પ્રયત્ન જારી રાખીએ. બારણે તોરણ બાંધી ખુશી દર્શાવીએ. શુભ અને લાભ સહુનું વાંછીએ

દીવાળીના દિવસોમાં જેમની પાસે અભાવ છે, તેવા લોકોના મુખ પર આનંદ લાવવો એ ખરી ઉજવણી છે. આજુબાજુમાં રહેતાં બાળકોને જરૂરિયાતની વસ્તુઓ અપાવવી. દિવાળિના શુભ પર્વ નિમિત્તે તેમને મીઠાઈ આપવી. પેટ ભરીને આનંદ મેળવે તેવી જોગવાઈ કરવી.આપણી પાસે શું નથી ?  એમને જરૂરત છે, તેમને આપીશું તો આપણો આનંદ બેવડાશે. લેનાર કરતા આપનારને વધુ ઉમંગ અને ચેન મળે છે. સત્ય છે. અનુભવ કરી જો જો.

દિવાળીના પાંચ દિવસ ઉમંગ અને આનંદથી ભરપૂર! બીજે દિવસે નૂતન વર્ષનો પ્રારંભ,  જે દિવસે ગોવર્ધન પૂજા અને અન્નકૂટ દ્વાર  આપણે મંદીરોમાં ઉજવીએ છીએ. અંતે સહુથી પ્રિય દિવસ ‘ભાઈ બીજ”. જે ભાઈ અને બહેનના પવિત્ર સંબંધ માટે પ્રસિદ્ધ છે.  જરૂરથી  કોઈની આંતરડી ઠારવાના પ્રયાસ કરીએ. નૂતન વર્ષ સહુનું લાભદાયી નિવડે. સહુને નવા વર્ષના અભિનંદન.

નાનપણના એ દિવસો યાદ આવે છે. કેવું નિખાલસ જીવન.ઘરમા કે મનમા ક્યાંય કચરો નહી. ખાવું ,પીવુ અને મોજ માણવી. મન ભરીને ફટાકડા ફોડવા. આજે આ મોંઘવારીના કપરાકાળમા ઉમરની સાથે એ લપાઈ ગયો.  આતંકવાદથી ભરપૂર આ જગમા હવે નિર્મળ આનંદ અંતર્ધ્યાન થઈ ગયો છે.  માનવ તો સ્વાર્થ સભર ત્યારે પણ હતો. કિંતુ પરોપકારની ભાવના કદી કદી ડોકિયા કરી જતી. કદાચ સંરક્ષિત બાળમાનસ એ બધું પારખી ન શકતું. માત્ર આવી ને મળતા સુખમા મહાલવાની મોજ માણતું. હવે તો એ દિવસો, સ્વપનો, તમન્ના સઘળું ભૂતકાળમા સરી ગયું. કાળા ગયાને ધોળા આવ્યા. બાળપણ, જુવાની વિતી ગઈ અને શણપણ, પ્રૌઢાવસ્થાએ ઘર કર્યું.

પ્રભુ કૃપાથી હર્યા ભર્યા ઘરમા બાળકોના કલશોરથી દિવાળી અતિ સુંદર રીતે ઉજવાય છે.  ઘર દિવડા , સાથિયા અને હસીખુશીથી ઉભરાય છે.  ગૌરવવંતા બે બાળકો લક્ષ્મી સમાન પુત્રવધુઓ અને ત્રણ પૌત્ર, બે પૌત્રીઓથી ઘરનું આંગણ ચહકે છે. એક સમય હતો જ્યારે ‘હું અને મારું કુટુંબ’ માં દુનિયા સમાઈ જતી હતી. આજે ‘હું’ તો દબાઈ ગયો છે. કુટુંબ ખુશ છે. શામાટે વિસ્તાર વધારી બીજાને પોતિકા ન ગણવા? બહોત ગઈ ને થોડી રહી. આ જીવન દીપ બુઝાય તે પહેલાં પરમાર્થના કાર્યમાં પ્રવૃત્ત થઈ કોઈની આંતરડી ઠારી પ્રસન્ન  થવું?

દિવાળી સહુનું ભલું કરે. નૂતન વર્ષની સહુને શુભેચ્છા. આપણા બાળકો પગભર થયા. સુખી છે. દોઊ હાથ ઉલેચીએ વહી સજ્જનકો કામ !

***************************************************************************************

 

 

 

 

 

Advertisements

દશેરા ૨૦૧૭

નવરાત્રીના નવ દિવસના અપવાસ કરી આજે સવારથી એમી ખુશખુશાલ હતી. લગ્ન પછીના પહેલા દશેરાને દિવસે  આખું કુટુંબ ભેગું થવાનું હતું. ઘરમાં મહારાજ હતા. માત્ર દેખરેખ રાખવાની હતી. અમરના મમ્મીએ મહારાજને બધું સમજાવી દીધું હતું. જો કે સુરેશ મહારાજ આજે પંદર વર્ષથી આવતા હતાં. તેમને આ ઘર ક્યારેય પારકું લાગ્યું ન હતું.

એમી નવી નવેલી દુલ્હન હતી, મહારાજ જૂના હતા. સુરેશ મહારાજ એમી વહુની મુંઝવણ સમજી ગયા હતા. તેમને વાત વાતમાં કહી દીધું કે ચિંતા ન કરશો, હું બધું સંભાળી લઈશ.

એમીને થયું ઘરની વહુ હું છું. મહારાજ કહે એટલે મારે માની લેવાનું ? તેની મમ્મીને ત્યાં એમીનું એકચક્રી રાજ ચાલતું હતું. પપ્પા ક્યારેય એમી ને નારાજ કરતા નહી. અંહી તેને બધું મમ્મીની મરજી અને મહારાજના કહેવા પ્રમાણે કરવાનું. એમીને પસંદ આવતું નહી. આજ કાલની છોકરીઓને બધું પોતાની મરજી પમાણે થવું જોઈએ. જો ન થાય તો બસ સાતમએ આસમાને દિમાગ પહોંચી જાય.

દશેરાને દિવસે ઘીમાં લસલસતી લાપસી અને ભજીયા જોઈએ. એમીને બેમાંથી એક પણ વસ્તુ ન ભાવે. તેની મમ્મીને ત્યાં બધું અલગ રીતે થતું. અમરના ઘરના રિતરિવાજ થોડા જુદા હતા. અમર તેના પિતાજી સાથે ઓફિસે ગયો હતો. પ્રણાલિકા મુજબ નવા વર્ષના ચોપડા લખાવા જવાનું. જૂના બધા વ્યવસ્થિત કરવાના. દર વર્ષની જેમ અમર પિતાજીની સાથે ગયો. અમર ડોક્ટર પણ પિતાજી સાથે ખભે ખભો મિલાવી કામ કરે.

એમીના પપ્પાની સારી નોકરી હતી અને મમ્મી શાળામાં શિક્ષિકા એટલે આમાંથી કાંઈ કરવાનું ન હોય. એના મમ્મીને થાક લાગ્યો હોય તો બધા બહાર ખાઈ આવે. આમ એમી મુંજવણમાં હતી. અમર પણ ન હતો. સ્વભાવિક રીતે તહેવારને દિવસે જે આનંદ અને ઉલ્લાસ ઘરમાં ફેલાય તેનો સદંતર અભાવ.

અમરને ત્યાં તેનાથી વિરૂદ્ધ વાતાવરણ. દરેક તહેવારની જાણ અમરને હોય. તેનું મહત્વ પણ મમ્મી સમજાવે. ઘરમાં આનંદ અને ઉલાસ વરતાય. એમીને નવાઈ ખૂબ લાગતી હતી. ખરું પૂછોતો ઘરનું બદલાયેલું વાતાવરણ તેને ગમ્યું પણ ખરું. અમરની બન્ને બહેનો બાળકો સાથે આવવાની હતી. એમીના મમ્મી પપ્પાતો ત્રણ દિવસ લોનાવાલા ગયા હતા.

સવારના નાહીને આવી ત્યારે મમ્મીએ કહ્યું ,’બેટા તૈયાર થઈને આવજો’.

પૂજાના રૂમમા બન્ને સાથે બેઠા. મમ્મી દશેરાનો પ્રસંગ વાંચી રહ્યા હતાં. રામ , સીતા અને લક્ષ્મણ વનવાસ પૂરો કરી પાછા અયોધ્યા આવ્યા. નગરના બધા માણસો ખુશ હતા. ભરતતો રામની કાગડોળે રાહ જોઈ રહ્યો હતો. રાવણના ગુણોનું વર્ણન કર્યું. સીતાને લઈ આવવાની ભૂલનું પરિણામ ભોગવ્યું. સોનાની લંકા ભડકે બળી.

આમ એમીને વાતમાં ખૂબ રસ પડ્યો. જમવાને સમયે બાળકો સાથે પણ રામાયણના પ્રસંગોનો ઉલ્લેખ થયો. અમર જોઈ રહ્યો હતો, એમીના મુખુ પર બદલાતા ભાવ વાંચવાનો આનંદ માણી રહ્યો! મહારાજે બનાવેલી રસોઈની સહુએ લહેજત માણી.

કંઈક જુદું કરવા માગતી એમીએ મહારાજના કુટુંબ માટે ટિફિન ભરીને આપ્યું. બગિચામાં કામ કરતો માળી અને લિફ્ટ ચલાવનારને બોલાવી પ્રેમે જમાડ્યા. એમીને થતું આપણે તો બધા સાથે આનંદ માણી રહ્યા છીએ. આ સહુને પણ એટલો જ હક્ક છે.   અંતે સંધ્યા ટાણે કોડિયામા તેલ ભરી સાથિયો તેમજ ઘરને શણગાર્યા. એમી બધા કોડિયામાં વાટ મૂકે અને અમર તેમને પ્રગટાવે.

સાંજે જમવાને ટાણે મમ્મીએ ભાર દઈને કહ્યું,’ આપણા સહુમાં રાવણ વસે છે. તેને ઓળખી તેની જગ્યાએ રામને સ્થાપવાના છે. ‘

દશેરાની સહુને મંગલ કામના. આજનો આ શુભ દિવસ સહુને આનંદ અને ઉત્સાહ પ્રેરે !

માતૃભાષાનું દેવુ (5) વિજય શાહ

ગુજરાતી ભાષાને નબળી માનીને ચાલનારા સૌને તેમના અજ્ઞાન ઉપર શરમ આવવી જોઇએ. તેવુ મંતવ્ય ધરાવતા નર્મદે જ્યારે નર્મદકોશ  તૈયાર કર્યો ત્યારે સંસ્કૃત માતાની કોઇ પણ ભાષા નબળી ન હોય તે સિધ્ધ કરવા તે વર્ષો સુધી ઝઝુમ્યા. અંગ્રેજીકાળમાં તેમને જરુરી ક્લાર્ક જમાતને તૈયાર કરતા તેઓ એ જે ભાષા તેઓ સમજી શકે તે ભાષા કરતા બીજી દરેક ભાષા ઉતરતીનું જે વિષ પીવડાવ્યુ હતુ તેની માઠી અસરો હજી ઉતરી નથી. જે બ્રીટીશ કંપની દેશને 200 વરસ ચુસીને ગઇ છતા તેમના હજી કેટલાક અનુયાયીઓ માનવા નથી માંગતા કે તેમનામાં અને આપણી ભાષામાં ઘણો ફેર છે.

ચાલો મુળભુત વાતો પહેલા કરીયે

અંગ્રેજી માં સ્વર કેટલા અને વ્યંજનો કેટલા? અને ગુજરાતીમાં સ્વર કેટલા અને વ્યંજનો કેટલા?

અંગ્રેજીમાં સ્વર પાંચ અને વ્યંજનો એકવીસ

ગુજરાતીમાં સ્વર બાર વત્તા બે ( ભુલાયેલા) અને વ્યંજન છત્રીસ. વળી પ્લુત ગુજરાતી વ્યાકરણમાં છે જે અંગ્રેજીમાં જોવા નથી મળતુ.

ગુજરાતી ભાષામાં ભુલાયેલ ઘણી બીજી બધી બાબતો જેવી કે ‘હ’શ્રુતિ ‘ય’શ્રુતિ, ચંદ્રબીંદી, અનુસ્વાર અને શાંત વ્યંજનો જેવુ ઘણુ બધુ કામ છે જેનાથી ગુજરાતીને વાકેફ કરીને ભાષાનુ ગૌરવ વધારવુ જોઇએ. અત્રે મને એક તર્ક વધુ સાંભળવા મળે છે અને તે ગુજરાતી શીખવતા  શિક્ષકો જ આ બધુ ભુલી ગયા છે ત્યાં દોષ કોને દેવો? મારી માન્યતા એ છે કે તે વાત જો હોય તો તે રોગ છે જેને દુર કરવા ગુજરાતી પ્રાધ્યાપકો અને પંડીતો તે અભિયાન ઉપાડી શકે છે જેમ અંગ્રેજી ભાષા શિખવવા જે ચોક્કસાઇથી શિક્ષક શિખવે છે તે ચોક્કસાઇ અને સખતાઇ ગુજરાતમાં અને ગુજરાત બહાર લાવી શકાય તો લાવવી જોઇએ. આ એક મારું મંતવ્ય ગુજરાતી તરીકેનું છે.

( હું ભાષા વિદ નથી તે મારી મર્યાદાને ધ્યાનમાં રાખી હાલમાં ચાલેલા  જોડણીનાં વિવાદનાં કારણે હું ગુજરાતીમાં ઉંડો ઉતર્યો અને એવા નિશ્કર્ષ પર આવ્યો કે ભાષા નબળી બનાવવાનાં નામે પ્રજા પાસેથી અંગ્રેજો ઘણું લઇ ગયા અને તેમનું ઘણુ બધુ બીનજરૂરી આપણી પાસે છોડી ગયા. હવે તકનીક અને કોમ્પ્યુટરની સગવડતાનાં નામે સ્વરો દુર કરો વ્યંજનો ઘટાડો અને અનુસ્વાર કે ત્રણ સ શ ષ ની શું જરુર છે વાળા આત્મ ઘાતી વલણો થી માતૃભાષાનાં કલેવરને ઉઘાડુ કરવુ જોઇએ કે જે છે તેનું સંરક્ષણ અને સંવર્ધન કરવુ જોઇએ તે પ્રશ્નને ધ્યાનમાં લઇને હું મારી જાતને જવાબ આપુ છું. હું તે વિષયમાં વધુ સંશોધન  કરીશ. આ મારા જેવા નાના ગુજરાતી પ્રેમીનો માતૃભાષાનુ દેવુ ચુકવવાનો સંનિષ્ઠ પ્રયત્ન છે. )

મારા સંશોધનોની શરુઆત મેં વિદ્વાન કવિ રામનારાયણ વિશ્વનાથ પાઠક્નાં ‘બૃહત પિંગળ’ થી કરી.

તેમના જ શબ્દોમાં

અક્ષર એ બોલાતી વાણી નો એકમ છે. બોલાતી વાણી નાં દરેક સ્વરો અક્ષરો છે અને તે સ્વતંત્ર છે. એટલે કે દરેક સ્વરો અક્ષર સ્વરુપે એકલા હોઇ શકે છે. જ્યારે વ્યંજનને સ્વરનો આધાર મળે તો તે પુરો અક્ષર બને છે જેને ઉચ્ચાર પિંડ કહી શકાય. ઉચ્ચારમાં સ્વર પહેલા અને વ્યંજન પછી બોલાય છે જેમકે ‘અ’ ‘ક+ ષ’ બે વ્યંજનો ભેગા થઇને ક્ષ બને છે. અને પછી ‘ર’ ત્રીજો સ્વર એમ અક્ષર શબ્દ બને છે.’

સ્વર થી ઉચ્ચારણ થતુ હોય તેનુ લઘુ ઉચ્ચારણ અને ગુરુ ઉચ્ચારણ તે  માપ છે. તેથી સાચી ઉચ્ચારણની અભિવ્યક્તિ માટેની બંને સંજ્ઞા હ્રસ્વ અને દીર્ઘ લીપીમાં આવે છે. વ્યાકરણમાં આજ કારણે બધા દીર્ઘ સ્વરો ગુરુ છે અને બધા હ્રસ્વ સ્વરો લઘુ છે. ( કેટલાક અપવાદો આ નિયમમાં છે )

કાળક્રમે ઉચ્ચારણમાં આવતા તળપદા શબ્દો અને તેને યોગ્ય સાચા ગુજરાતી શબ્દોને પ્રયોજવાને બદલે ઝડપથી અંગ્રેજી માધ્યમના શબ્દો જ્યારે આપણા થી પ્રયોજાય ત્યારે જ્યારે જે મા બાપને શરમ આવશે ત્યારે તેના બાળકો શુધ્ધ અને સાચુ ગુજરાતી બોલી શકશે તેવુ હું માનુ છુ.

માતૃભાષા જો નબળી પડતી હોય તો તેનો પહેલો જવાબદાર તે વાપરતો ગુજરાતી જન છે અને તે સૌ ગુજરાતીને વિનંતી કે લાઇબ્રેરીમાં જાવ અને સારા પુસ્તકો જેવા કે સરસ્વતિચંદ્ર. ગુજરાતનો નાથ કે કલાપીનો કેકારવ કે રવિન્દ્રનાથ ટાગોરની ગીતાંજલી વાંચો અને મોટા થતા બાળકોને ગુર્જર સંસ્કારની સુંદર વાતો સમજાવો. લોકભાષા નબળી પડે છે કારણ કે ગુજરાતી પ્રજા જેટલી રુપિયા કે ડોલરની ભાષા સારી રીતે સમજી શકે છે તેટલી સારી રીતે જન્મજાત માતૃભાષા સમજવાની તસ્દી લેતી નથી તે કદાચ આપણાં સૌનુ દુર્ભાગ્ય છે.

હું એ પણ સમજુ છું કે આભનાં પાણી ને ન રોકી શકાય પણ છત્રી આપણે ધરીને વરસાદથી બચી જઇ શકાય. અને પહેલો સુધારો મારી જાત ઉપર જે જોતા મને મારી ભાષામાં ઉચ્ચાર શુધ્ધી અને લખાણમાં શક્ય તેટલી ભાષા શુધ્ધી લાવવા મથીશ અને આપ મારા સૌ વાચકોને પણ તેમ કરવા વિનંતી.

માતૃભાષાનું દેવુ-વિજય શાહ

ગુજરાતી સાહિત્ય સરિતાની વર્ડ્પ્રેસ બ્લોગ ઉપર રજુ થયેલ મારી માતૃભાષાનુ દેવુ  ની ચર્ચા અત્રે પેજ સ્વરુપે ફરી મુકું છું. આ વિષય ગહન છે તેની ઉપર વધુ ચર્ચા થાય તે આવશ્યક છે અને એવું પણ મારુ માનવું છે કે આ વિષયને જેટલો લોકભોગ્ય બનાવાય તેટલુ માતૃભાષાનાં સંવર્ધન માટે સારું છે

રાષ્ટ્રપિતા ગાંધીજીએ જોડણી કોશની પહેલી આવૃતિ બહાર પડી ત્યારે ઇ.સ. 1929માં લખ્યુ હતુ કે નાક વિનાનું મનુષ્ય જેમ શોભે નહિ,તેમ જોડણી વિનાની ભાષાનું સમજવું. આગળ જતા તેઓ લખે છે જે ગુજરાતીને ભાષાનો પ્રેમ છે, જે શુધ્ધ ભાષા લખવા ઇચ્છે છે, અથવા જે રાષ્ટ્રીય હિલચાલમાં ગૃંથાયેલ અસંખ્ય ગુજરાતીઓ લખવા માગે તે જોડણીનો સ્વીકાર કરવા ઇચ્છતા હોય તે બધાએ જોડણીકોશ મેળવી લેવો ઘટે.

પોતે સારા લેખક હોવા છતા તેમનુ એક વાક્ય જે વિનયપુર્વક અને નમ્રતાથી લખ્યુ હતુ કે જોડણી ખરી કે ખોટી તે વિવાદમાં જવાને બદલે ઠીક ઠીક ગુજરાતી જાણનારા વ્યાકરણ શુધ્ધ ગુજરાતી લખવાનો પ્રયત્ન કરનારની કલમે થી જે જોડણી ઉતરી તે ખરી કહીને તે સમયનાં ગુજરાતી જોડણીનાં વિચાર વંટોળને શમાવવાનો અલ્પકાલીન પ્રયત્ન કર્યો.

તેમના પત્રની મને ગમતી વાત જે તે સમયે પણ સાચી હતી અને આજે પણ છે તે અત્રે મુકતા આનંદ અનુભવુ છું

અંગ્રેજી ભાષાનાં શબ્દોની જોડણી ખોટી કરતા આપણને શરમ લાગે છે તેના કરતાં માતૃભાષાની જોડણીનો વધ કરતા આપણને વધારે શરમ લાગવી જોઇએ. હવે પછી કોઇને સ્વેચ્છાએ જોડણી કરવાનો અધિકાર નથી. મારા જેવા અધૂરું ગુજરાતી જાણનારને આ કોશની મદદ લઇને જ કાગળપત્રો લખવાની હું ભલામણ કરું છું.

ખૈર..આતો 1929ની વાત હતી ત્યાર પછી કંઇ કેટલાય વિચાર ભેદો અને વિવાદો આવ્યા અને ગયા.

કવિ લોંગ્ફેલો કહે છે તેમ ગમે તેટલી ઉત્કંઠાથી કામ કરો છતા કંઇક બાકી રહે છે તેમ જોડણીતો હજી અધુરો વિષય છે ત્યાં ભાષામાં ઘર કરી ગયેલી અંગ્રેજીની મમત હવે તો હદ કરી રહી છે. હું સમજુ છુ કે વિદેશી કાર્યપધ્ધતિ સમજવી અને અપનાવવી તે બે અલગ બાબતો છે. ટી.વી. કોમ્પ્યુટર અને ફિલ્મોનાં માધ્યમોની ઘણી મોટી અસરો અખબાર જગત દ્વારા ભણતર ઉપર આવે તે ચિંતાનો અને ખેદનો વિષય છે. આપણા પાડોશી રાષ્ટ્રોને જોઇએ તો ચીન રશિયા અને જાપાનમાં ઔદ્યોગીક ક્રાંતિ નથી આવી? તેમની માતૃભાષાઓ માં આપણા જેટલો બગાડ નથી.

આયુર્વેદમાં અને વૈદક નિદાન પધ્ધતિમાં કહે છે તેમ રોગને ઓળખો અને તેના મુળમાં જઇ તેનો ઇલાજ કરો વાળી વાતને ધ્યાનમાં લ્ઇ થોડાક સુચનો કરુ ?

* માતૃભાષામાં બાળક સામે બોલવાનો આગ્રહ રાખો..ભલે તેને બે ભાષાઓનો બોજ બાળપણમાં પડે.

*અંગ્રેજી સાથે સાથે ગુજરાતી વાંચન અને લેખન માટે પ્રોત્સાહન આપો

*બે ગુજરાતી ભેગા થાય ત્યારે ગુજરાતીમાં બોલવાનો આગ્રહ રાખો ( વિશ્વમાં આપણી કોમ એકલીજ એવી છે જે પોતાની દ્રષ્ટિમાં પૈસાને પામવા પારકું તેટલું સારુંની ભ્રમણા સેવે છે.)

*માતૃભાષા સંસ્કાર છે. સાચી માતૃભાષા બોલવી અને લખવી તે ગૌરવ નો વિષય છે.

*વિશ્વને તમે સુધારવા ઇચ્છતા હશો તો શરુઆત પોતાની જાત થી કરવી પડશે કહે છે ને બહારની ગંદકી ઘરમાં ન લાવવી હોય તો પગે જોડા પહેરો કે પોતાનું આંગણું ચોખ્ખુ રાખો

ગાંધીજી એમ સ્પષ્ટપણે માનતા હતા કે ગુજરાતી શબ્દોની જોડણી અંગે જે અરાજકતા પ્રવર્તે છે તેવી અરાજકતા મરાઠી, બંગાળી, તામીલ કે ઉર્દૂમાં નથી. યુરોપની પણ કોઇ ભાષામાં નથી. જે ભાષાની જોડણી બંધાઈ ન હોય તે ભાષાના બોલનારા જંગલી ( પછાત) ન કહેવાય તો શું કહેવાય? મનુષ્ય જેમ આગળ વધે તેમ તેની ભાષા વધે જ છે. નબળી ભાષા બોલનાર પછાત કે અભણ કહેવાય તે તો સાવ સીધુ પરિમાણ છે.

ગુજરાતી લેખકોને પોતાની ભાષાની શુધ્ધિ વિશે એટલો ગર્વ રહેવો જોઈએ જેટલો અંગ્રેજોને પોતાની ભાષા વિષે હોય છે અને તેથી જે સાચો શબ્દ ન લખી શકે તેને તે માન ની નજરે નથી જોતો. અંગ્રેજોને જવા દઈએ અત્યારે અંગ્રેજી શાળાઓમાં અંગ્રેજી શબ્દોની જોડણી ઉપર જેટલો ભાર દેવાય છે તેટલો ગુજરાતી ભાષા માટે લેવાય છે ખરો?

ભૂતકાળ ને ફક્ત ભુલો સમજવા જ જોવો જોઇએ એવુ ક્યાંક વાંચ્યું હતુ તેથી વધુ પાછલી વાતો કરવાને બદલે આજે અને આવતી કાલે શું કરી શકીયે કે જેથી માતૃભાષાનુ દેવુ ઘટે.

(1). અમેરિકામાં ભારતીય બાળકો સ્પેલ બી ની સ્પર્ધાઓમાં ઘણા જ આગળ હોય છે. તેને માટે મા બાપ બાળકોને ઓક્ષ્ફર્ડ જોડણી કોશ કંઠસ્થ કરાવતા હોય છે. આમ કરવાનુ મુખ્ય કારણ બાળક્નુ શબ્દ ભંડોળ સારુ તો ભાષા સારી. આપણી શાળાઓ કે આપણા ગુજરાતી સમાજો આવુ આયોજન કરી શબ્દ ભંડોળ સમૃધ્ધ કરી શકે.( સ્વમીનારાયણ સંસ્થા સ્ટેફોર્ડ ટેક્ષાસ મા હાલમાં આવો પ્રયોગ થયો હતો તે સ્તુત્ય કદમ છે અને તેવુ દરેક ગુજરાતી શીખવતી શાળાઓ અને ગુજરતી સમાજો કરે તેવી અપેક્ષ ઉચિત ગણાય)

(2) નિબંધ સ્પર્ધા, વાચન સ્પર્ધા, કાવ્ય રસ દર્શન જેવી પ્રવૃત્તિની સાથે સાથે નાની ભેટ દાતા આપે કે જેથી ઇનામ વિજેતાને ઇનામ જાહેર કરવા જોઇએ કે જેથી પુસ્તકાલયોનાં પુસ્તકો અભરાઈ કે કબાટમાં બંધ ન રહે અને વાચક્ને વાંચન મળી રહે

(3) ગુજરાતી સાહિત્ય સરિતાનાં ઉપક્રમે લોક મેળાનું આયોજન કરેલું ત્યારે અમેરિકામાં સર્જન કરતા દરેક લેખકોને તેમનાં પુસ્તકો મોકલવા વિનંતી થયેલી અને 30 જેટલા કવિ અને લેખકોનાંઅંદાજે 150 જેટલાં પુસ્તકો પ્રદર્શનમાં મુકાયાં હતાં.

(4) પ્રસંગોપાત્ સારાં પુસ્તકો ભેટમાં આપી શકાય. ફૂલો તો બીજે દિવસે મુરઝાઇ જશે જ્યારે પુસ્તક તે ઘરનાં બધા વાંચશે.

(5) નાની કુટુંબ પાર્ટીમાં ગુજરાતી ગીતો અને લોક સંગીતનો ફાળો, ભજન અને દુહાઓની રમઝટ બોલાવવી.

(6) શુધ્ધ અને સ્પષ્ટ ગુજરાતી ભાષાનાં બોલનાર નાના મોટા સૌને પુરસ્કાર આપી પ્રસન્ન કરવા. કારણ સારું ગુજરાતી બોલવું તે પણ સંસ્કાર છે.વાપીનાં શ્રી ગોપલભાઇ પારેખે તેમનો માતૃભાષા પરત્વેનો પ્રેમ બહુ સુંદર રીતે રજૂ કર્યો. તેમના ઘરની નજીક જેટલી શાળામાં તેમનાથી પહોંચી શકાય તેટલી શાળામાં જઈ સારી સારી વાંચવા લાયક પુસ્તકોની થપ્પી પુસ્તકાલયને દાન તો આપે, પણ તેટલેથી નહિ અટકતાં તે પુસ્તકો વંચાય તે હેતુ થી તે પુસ્તકોમાં વાચન સ્પર્ધા અને નિબંધ સ્પર્ધા ગોઠવે અને તે બહાને સમજ પૂર્વક ગરવી ગુજરાતીનાં અમિનું પાન ભુલકાંઓ અને તેમના વડીલોને કરવા પ્રેરે છે.

(7) સાવરકુંડલાનાં ડો. પ્રફુલ્લ શાહ જેઓ વ્યવસાયે તબિબ હોવા છતા માતૃભાષાનું દેવુ તે વિસ્તારની 340 કરતા વધુ પ્રાથમિક શાળાઓમાં અંદાજે 7000 જેટલા રૂપિયાનાં પુસ્તકોનું દાન કરી ભુલકાંઓને વાચન પ્રીતિ વધારવાનો પ્રયત્ન કરી રહ્યા છે.

(8) સમગ્ર વિશ્વમાં વેબ જગતને દિન પ્રતિદિન જે સફળતા મળી રહી છે તેનું કારણ દરેકે દરેક વેબ સંચાલકો તેમને જે ગમે છે તે સાહિત્ય તેમનાં વાચક મિત્રોમાં વહેંચવા માંગે છે. તેમાં જતો સમય અને પુરુષાર્થની પાછળ માતૃભાષાનાં પ્રચાર અને પ્રસારનો હેતુ છે જ.

(9) પ્રો. સુમન અજમેરી અને રસિક મેઘાણીએ 15000 કરતા વધુ શેર અને ગઝલોનો સંગ્રહ કક્કાવારી પ્રમાણે કર્યો. આવનારા સમયમાં તે પુસ્તક ગઝલોની અંતાક્ષરી જેવા પ્રોગ્રામોને માટે આશીર્વાદ સમાન થઈ જાયે તો નવાઈ નહિ.

સ્વતંત્રતા દિવસની શુભકામના ૨૦૧૭ (૭૧મો)

૧૫મી ઓગસ્ટ,  આપણા ભારતના સ્વતંત્રતા દિવસની ઉજવણીના નિમિત્તે

ધનિક વર્ગ પણ (વચન) લો.

૧. સગવડ ન હોય એવા સ્થળે ‘સંડાસ’ બનાવીશું

૨. કોઈ પણ બાળકને ભણવા માટે જોગવાઈ કરી આપીશું.

૩. રહેવાની સગડવન હય તેને રહેઠાણ કાજે મદદ આપીશું

૪. અન્ન વગર જીવતા પરિવારને અન્ન સહાય.

૫. ‘ઘરડાં ઘરમાં’ રહેતા વડીલો પ્રત્યે હમદર્દી.

‘પંચશીલ’નો અમલ.

જય હિંદ. સહુને શુભ કામના.

સઘળાં જીવ અને જંતુને ‘સ્વતંત્રતા’ પ્યારી છે. પરતંત્રતા, જેલ કે પિંજરું દોઝખ સમાન

લાગે છે. મિત્રો આ સહુનો સમાન અધિકાર છે.

સમાજમાં અમુક વર્ગ ‘ચમન’ કરતો હોય અને અમુકને બે ટંકના ભાણાના પણ ફાંફા

હોય તો  દિલમાં દર્દ થાય. ‘૭૦’ વર્ષ પૂરા કર્યા. આપણે આઝાદી પ્રાપ્ત કરી. શં નથી

લાગતું ‘રોટી, કપડા અને મકાન ‘ જેવી સામાન્ય જીવન જરૂરિયાત સહુને ઉપલબ્ધ

થવા જોઈએ.

જો આપણા દેશનો ધનિક વર્ગ પોતાને ત્યાંના કર્મચારીઓને આટલી સવલત પૂરી

પાડૅ તો, દેશનો આ પ્રશ્ન હલ કરવાનું સરળ થઈ જાય. એક મંત્ર યાદ રહે, ‘ખાલી હાથે

આવ્યા હતા, ખાલી હાથે જવાના’. સ્વાર્થિ બની બધુ પોતાના બાળકો જ વાપરે એવી

સંકુચિત મનોદશાને તિલાંજલી આપો.

વધુ પડતી , વગર મહેનતની સંપત્તિ તેમને ગેરમાર્ગે દોરશે.

ખુશ રહો

મોજ મનાઓ.

આજની દિવસની શુભેચ્છા.

 

India’s 71st Independence Day Celebration and Flag Hoisting.

 

 

 

આધુનિક ઉપકરણો*****૪

અત્યાર સુધી આપણે જે આધુનિક ઉપકરણોની છણાવટ કરી તેમા ‘ફોન’નો નંબર પહેલો આવે. ફોનમાં જે આધુનિકતાનો ઉછાળૉ આવ્યો છે તે અણકલ્પ્ય છે. ઘણી વખત મનમાં પ્રશ્ન ઉદભવે છે, ‘ફોન ઉપાધિ છે કે સગવડ’. મારે મન, તો એ સગવડ કરતાં ઉપાધિ વધારે લાગે છે.

શું પહેલા ફોન વગર જીવાતું ન હતું ? કેટલી શાંતિ હતી. ક્યાંય પણ ગયા હોઈએ તો ચિંતા નહી કે રસ્તામાં દસ વાર ફોનનો જવાબ આપવો પડે.

“હજુ કેટલી વાર”?

‘સાંજે છ વાગે આવવાનું કહ્યું હતું , સાત વાગી ગયા’.

‘ક્યાં ગુડાણા છો ?’

‘આ થાળી પિરસીને રાખી , બધું ખાવાનું ઠંડુ થઈ ગયું’.

‘બસ, હવે ટાઢી શેરથી ચલાવજો’.

‘તમારે મોડું થશે, ટિકિટ ડોરકિપરને આપી છે. હું થિએટરમાં અંદર બેસી ગઈ’.

‘તમે હવે પાર્ટીમાં નહી આવતા’.”

આવા આવા કેટલા ફોનના જવાબ આપવા પડૅ. ભૂલેચૂકે જો જવાબ ન આપો તો ઘરે પહોંચીને તમારી ખેર નથી.

આ બધાનો સરળ અને સહેલો જવાબ કહી દંઉ. આ તો તમારી દયા આવીને, એટલે ઉપાય બતાવું છું.

‘પ્રિયે, ફોન ઘરે રહી ગયો હતો”. બધી મુસિબત ટળી ગઈ અને તમારા મુખ પર વિજેતાનું સ્મિત રેલાઈ રહ્યું.

બીજો જવાબ છે, “ફોન ડેડ હતૉ”. ચાર્જર ભૂલી ગયો હતો’.

છે ને મસ્ત જવાબ. શૂળીનો ઘા સોયથી સરી ગયો.

આ તો થઈ રમુજી વાતો. ઘણિવાર એવા  ગંભિર અકસ્માતો ફોનને કારણે ટાળી શકાય. પત્નીથી છાના કોઈને મળવાનું આમંત્રણ મળ્યું હતું. આમ તો દિલમાં ઉમળકો હોય પણ ઘરે ‘જગદંબા’ છે, એનો ડર પણ લાગતો હોય.

ભલેને પેલી પંદર વાર ફોન કરે . જવાબ જ નહી આપવાનો. ફોન ઓફિસામાં રહી ગયો. એક પણ રીંગ સાંભળી જ નથી. આવા બધા કાર્યો ફોનને કારણે જીવનમાં ઝંઝાવાત લાવે.

ઘણી વખત ફોનને કારણે જાન પણ બચી જાય. ત્યારે ભાન આવે ફોન હતો તો કેટલું સારું થયું. ફોનનો ઉપયોગ જો વિવેકબુદ્ધી વાપરીને કરીએ તો તે આશિર્વાદ સમાન છે.

નવા નવા અમિરિકા આવ્યા તે સમયે ભારત જવાનું થાય ત્યારે, ‘વરજીને કહેતી, જો ન્યુઝમાં કે પેપરમાં પ્લેન ટૂટી પડ્યાના સમાચાર ન આવે તો માની લેજો કે હું હેમખેમ મારી મમ્મીને ત્યાં પહોંચી ગઈ છું’.

તે સમયે ફોન ખૂબ જ મોંઘા હતાં. તેમાં અમારા વરજી હસાવે, ‘વાત કરવી હોય તો મમ્મી સાથે કર, હું ફોન પર રડવાના પૈસા નહી આપું’.

મને ખબર છે તમે ખડખડાટ હસી રહ્યા છો. આ બધી હકિકત છે, ટાઢા પહોરના ગપ્પા નથી.

હવે આજની હકિકત તપાસીએ.  ઘરમાં માણસ ચાર અને ફોન હોય સાત. અ ધ ધ ધ નથી લાગતું. ફોન જાણે રમવાનું રમકડું ન હોય. મમ્મી પાસે બે ફોન જોઈએ. એક નોકરી માટૅ, બીજો બાળકો માટે. શાળામાં હોય, તેમને જલ્દી પાછા લાવવાના હોય કે સંગિતના વર્ગમાં લઈ જવાના હોય . આ બધી ઉપાધિ કોને તો કહે કે, મમ્મીને !’

પપ્પાને એક પેજર જોઈએ. નોકરી પરથી કોલ લેવાના હોય તો પાછો વધારાનો ફોન. જો ભૂલે ચૂકે લગ્ન કર્યા છતાં બહેનપણી રાખી હોય તો બૈરીથી છૂપાવવા ફોન. બાળકોને ફોન જોઈએ,’મમ્મી લંચના પૈસા ભૂલી ગયો. અરે આજે હોમવર્ક કરવા મિત્રને ત્યાં જવાનું છે તે જણાવવા’.

સાંજ પડે ત્યારે તેમના ઘરમાં જેમ ઘોડાને ખૂંટે બાંધ્યો હોય તેમ બધા રૂમમાં ફોન ચાર્જર પર હોય. એર પોર્ટની જેમ એક ચાર્જીંગ સ્ટેશન રાખ્યું હોય તો કેમ ?

પેલો નિક, મિત્રો સાથે તરવા ગયો હતો. ભૂલથી ફોન ખિસામાં રહી ગયો. અને ફોનનું થઈ ગયું સત્યાનાશ. ઘરે અવતા ગભરાતો હતો. પપ્પા વઢશે અને મમ્મી રીસાશે. ૬૦૦ ડોલરનો ખર્ચો. ભલું હોય જો વિમો ઉતાર્યો હોય તો થોડા ઓછા પૈસા આપવા પડે ! આ થઈ સામાન્ય ઘરની વાત.

જ્યાં પેલા ડોક્ટર અને વકિલના છોકરાઓ તો જરા લાડમાં ઉછર્યા હોય ને ! ‘હું નહી મારો પૈસો બોલે” . તેમને તો લેટેસ્ટ મોડલ જ ચાલે. પછી ભલેને પપ્પાના પૈસાનું આંધણ મૂકાય. બહેનપણી અને દોસ્તારોની સામે ‘વટ’ પડવો જોઈએ ને. જો જરાક ગડબડ લાગે તો તરત ,’એમેઝોન ડોટ કોમ ‘નવો ઓડર મૂકી દે. ફેસ ટાઇમ કરવા જોઈએ. નવી ગેમ બધી સેલ ફોન પર ડાઉન લોડ કરવાની. આઈ ટ્યુનના બધા પ્રખ્યાત ગાયન અપલોડ કરવાના. જે આધુનિક રમત કે કશું પણ નવું આવે એટલે ફોનમાં આવી ગયું સમજી લેવાનું. અરે પેલું ,’નેટ ફ્લિક્સ’ પણ ફોનમાં હોય. ચાલુ વર્ગે ભણે કે સિનામા જુએ, તેના માટે સિક્કો ઉછાળવાનો.

શું આ બધા આધુનિકતાના લક્ષણ છે ? તમે જ કહો ફોને દાટ વાળ્યો છે કે નહી. આ તો સિનેમાનો પ્રીવ્યુ છે.  આખી ફિલમ તો હજુ બાકી છે. તમને તો ખબર છે, ફોન સાથે કેમેરો અને વિડિઓ કેમેરા પણ હોય. તેનાથી કામની વસ્તુ પણ થાય, વગર કામની પણ થાય અને ઘણા લોકો કેવો ‘ખરાબ’ ઉપયોગ કરે છે તે પણ આપણને ખબર છે. જે લખતા પણ મને સંકોચ થાય.

હજુ એક પ્રકરણ આ ફોનની ‘રામાયણ ‘ માટે સાચવ્યું છે. આજે હવે થાકી ગઈ, કારણ સેલ ફોન રણક્યો !

 

 

તફાવત

મર્યા પછી ક્યાં જઈશું કોને ખબર. પણ પેલો બિરબલ યાદ છે ને, જીવતે જીવ સ્વર્ગે જઈ આવ્યો હતો. અતિશયોક્તિ નથી કરતી. મને ભગવાને પૂછ્યું ( સ્વપનામાં) ,’એ્ય તારે સ્વર્ગની અને નરકની મુસાફરી કરવી છે’?

હવે મને ખબર ન હતી કે આ સ્વપનું છે. હું તો ખુશીથી ઉછળી પડી.

હા, હા જલ્દી કરો. હું તો ક્યારની મોત નો ઈંતજાર કરું છું . એકલા બહુ જીંદગી જીવી લીધી !

‘ચાલ તો પકડ મારો હાથ.’

‘શ્રીજી ભૂલી ગયા, ક્યારનો આ જમણો હાથ તમારા હાથમાં જ સોંપ્યો છે”.

સારું સારું ચાલ’.

પહેલાં નરક જો.

અંહી બધાના હાથ બાંધેલા છે. સામે છપ્પન ભોગ ધર્યો છે. મોઢેથી જાનવરની જેમ નહી ખાવાનું. આ બધા જે પ્રમાણ એ હાથ ઘુમે તેમ જબરદસ્તીથી ઘુમાવી કોળિયા ઉછાળે છે અને નીચે મોઢું ધરે છે. આમ તો કેવા સજાવેલા સુંદર ડાઈનિંગ એરિયામાં બેઠા છે, પણ તેમના હાલ જો. આને નરક કહેવાય. માંડ ,માંડ નસિબ હોય તો કોળિયો મોઢામાં જતો.

‘તો શ્રીજી સ્વર્ગમાં કેવું હોય?’

‘તું જ તારી નરી આંખે જો ને’.

એવી જ સુંદર સજાવટ. એવી જ રીતે હાથ ટટ્ટાર  બાંધેલા વાળવા માટે કોઈ રસ્તો નહી. હા, નરકની જેમ જ.

સહુ વ્યવસ્થિત ખુરશી પર બેસી પ્રેમથી આરોગતા હતાં. અદ્ભૂત વાતાવરણ જોઈ મારું હૈયું પુલકિત થઈ ગયું.

દરેકની ખુરશી ટેબલથી એક ફુટ દૂર રાખી સહુ પોતાની સામે વાળાને પ્રેમથી જમાડતા હતાં. પોતે પણ મધુર છપ્પન ભોગનો આનંદ માણતા હતાં.

ત્યાં મારી દીકરી આવી, ‘મમ્મી ઉઠને ભૂખ લાગી છે’.

શ્રીજી વિદાય લેવાનો સમય પણ ન પામી.